Vroeger woonden er veel wijze mensen in Chaam. Je kwam ze overal tegen, op de stoep, aan de toog of zomaar ergens op een bankje. Wij namen graag de tijd om te luisteren naar de wijsheden die Chamenaren tijdens hun lange leven hadden opgedaan. Nu is er nauwelijks nog ruimte voor die Chaamse wijsheid. De wijsheid van de ‘rijpe’ generatie wordt collectief gecanceld.
Stilte
Voor wijsheid is stilte nodig. Even pas op de plaats. “Efkes stoppen”, zei pa dan als we een ‘toerke’ aan het maken waren. Pa hield van de streek. Urenlang kon hij over de weilanden turen op zoek naar fazanten en patrijzen. “Kik, daor lopt n’n haos!”, riep hij dan. In het voorjaar nam pa ons mee naar de Generaal om kievitseieren te zoeken. In de zomer fietsten we naar de Vennigsche Brug. Aan de kant van de beek aten we dan sneeën brood met gekookt spek en luisterden we naar de wijsheden van pa. Pa leerde ons leven. Hij gaf iedereen gelijk, maar ging zijn eigen gang. “Laot ze mar lullen”, zei hij dan.
Experimenteren
Aan wijsheid gaat experimenteren vooraf. Naontje stekte geraniums. Ze zette de takjes in het water en als er dan worteltjes aan groeiden plantte ze de stekjes in een potje met zand. Ze experimenteerde met eigen gemaakte mest. “Oòze Sjaorel maokt z’n eigenste mies van een bietje melk, ’n aai mee unne benaonenschel en ’n schutje zeik”, legde Naontje uit. Het experiment werkte. Haar hele afhang hing vol met weelderig groeiende hanggeraniums.
Spraakwater
Wijsheid heeft spraakwater nodig. Tontje bleef hangen aan de toog bij Neel aan de Gilzeweg nadat hij zijn duiven had ingemand. “Zeg Neel, witte gij dagge mee duiven rijk kunt worren? Agge ze ’s mèrreges verkopt hedde ze ’s aoves wir trug!”, lachte Tontje dan. Bij ‘Beverly Hill’ aan de Ulicotenseweg was het ook prijs als Tommeke aan de toog zat. “Zeg Nel, witte gij wat er in Bels op d’n bojem van het zwembad staot? Verboden te roken!”, kakelde Tommeke dan. Ome Willem woonde in Alphen en werkte in Breda. Onderweg naar huis reed hij altijd even aan bij het ‘Smullekuiltje’ voor wat spraakwater. “Zeg Lies, witte gij werrom wij in Allefen gin Chaomse heuning lussen? Omdat er een bijsmaokske aonzit!”, grapte Willem dan met Alphense tongval.
Nieuws
Wijsheid wordt uitgedaagd door nieuws. Op zondagavond kwamen Lieneke en Han altijd langs om te kaarten en om het wereldnieuws te bespreken. Er was een kaping. Op het eiland Amchitka hadden ze een atoomproef gedaan. In de Rijn was chemisch afval aangetroffen. In de stad waren er koppels die samenhokten. “Tis unne slechte wèèreld”, concludeerde Lieneke iedere week terwijl ze misère ging. “Unnen hèle slechte wèèreld”, vulde Han dan aan.
Humor
Wijsheid zit verpakt in humor. Pastoor Aarts hield regelmatig halt voor het huis van ‘Girt den Brouwer’ om te buurten. Hij was een populaire gesprekspartner. Girt stond bekend om zijn wijze uitspraken die nog tot in lengte van jaren in Chaam rondgingen. Wanneer de pastoor weer verder ging omdat hij nog een ‘Mis’ moest doen zei Girt: “Ge kunt daver beter mies (=Heilige Mis) doen dan mies (=mest) kruien.”
Luisteren
Wat is wijsheid? Wie zal het zeggen! Je hoeft er niet per se voor naar school. Wijsheid komt met de jaren en heeft tijd nodig om te rijpen. Wijsheid komt na loutering. Wijsheid is gestolde ervaring. Wijsheid is een voorrecht. Zonder wijsheid geen inzicht. Wijsheid is het kostbare bezit van de rijpe generatie. Wijsheid is luisteren naar pa, Naontje, Tontje, Tommeke, ome Willem, Lieneke, Han, Neel, Nel, Lies, pastoor Aarts en Girt den Brouwer. – Berry van Oers (Ons Weekblad 45/2025)
